Zodyak Işığı (Burçlar Işığı) Mars’ın Kum Fırtınalarıyla İlgili Olabilir

Zodyak Işığı, yahut daha doğru bir tabirle Burçlar ışığı, Güneş Sistemi’ndeki “toz” sebebiyle gerçekleştirilen, fer kirliliğinden uzak, karanlık yerlerde rahatça görülebilecek bir ışıltıdır.

Bahar aylarında gün batımının peşinden “yalancı bir alacakaranlık” görülebilir hale gelir. Şayet karanlık bir noktada bulunuyorsanız, batı yönünde Koç (Aries) Takımyıldızı ile Boğa (Taurus) Takımyıldızı arasından göğe yükselen koni şeklindeki bir parıltı dikkatinizi çekecektir. Sonbaharda ise aynı parıltı, şark ufkunda gün doğumundan derhal ilkin “yalancı şafak” olarak görülür.

Bu fenomen, zodyak ışığı (burçlar ışığı) olarak bilinir ve bu fer, İç Güneş Sistemi’nde bulunan ufak toz taneciklerinin Güneş ışığını yansıtması ile doğar. Astronomlar upuzun bir müddet bu gezegenlerarası tozun basitçe asteroit ve kuyruklu yıldızların bıraktığı döküntülerden oluştuğunu düşünüyordu. Sadece Juno feza aracının Dünya’dan Jüpiter’e doğru meydana getirdiği yolculukta bu tozun kaynağının aslen ne olduğu hikayesinde yeni bir ihtimal ortaya çıktı. Ortaya çıkan bu ihtimal ise, Mars’ın ta kendisiydi.

Juno feza aracı, 2011 senesinde fırlatıldı ve öncelikle Mars ile Jüpiter arasındaki asteroit kuşağına doğru yol aldı. Kuşağa vardıktan sonrasında ise Jüpiter’in yörüngesine girebilmek için lüzumlu olan hızı alabilmek adına Dünya tarafına dönüp kütle çekimsel sapan tesirini kullandı ve 2016 senesinde Jüpiter’in yörüngesine yerleşti.

Bu seyahat esnasında Juno’nun saniyede 4 kare resim çekebilen dört tane star takip kamerasından biri, ne vakit meçhul bir cisim karşısına çıkarsa o cisimlerin birbiri ardına fotoğraflarını çekip bu fotoğrafları Dünya’ya geri göndererek keşfedilmemiş asteroitleri araştırdı. Bir kaç adet resim beklenirken Juno’dan Dünya’ya binlerce resim yağdı. Danimarka Teknik Üniversitesi’nde profesör olarak vazife meydana getiren John Leif Jørgensen ise bu durumu birinin tozlu masa örtüsünü pencereden silkemesine benzetti.

Yolculuğu esnasında Juno ek olarak burçlar ışığını oluşturduğu kabul edilen toz bulutunun içinden de geçti ve onlarca kere ufak toz zerrelerinin darbelerine maruz kaldı. Bu darbeler, aracın güneş panellerinde bulunan ve saatte ortalama 16.000 km hızla hareket eden toz parçacıkları tarafınca ufalanmış kozmik enkazın alışılmamış parçalarını tespit eden kameralar ile kayıt dibine alındı.

Güneş panelleri bu bombardımana dayanabilecek güçteydiler ve bir noktada bu paneller kocaman toz dedektörlerine dönüşerek bilim adamlarının burçlar ışığını gerçekleştiren bu tozun İç Güneş Sistemi’ndeki dağılımının haritasını çıkarmalarına yardım etti. Juno’dan gelen görüntüleri kullanan araştırmacılar, bu sayede kozmik enkazın görünür büyüklüğünü ve hızını hesaplayabildiler. Ek olarak bu inceleme, aracın maruz kalmış olduğu toz darbelerinin büyük bir kısmının Dünya ile asteroit kuşağı içinde gerçekleştiğini gösterdi. Hem de Juno’nun güneş panelleri bu darbelerden asla hasar almadan kurtuldu.

Juno feza aracının gösterdiği başka bir vaziyet ise, bu burçlar ışığını gerçekleştiren toz bulutunun Dünya’nın yörüngesinden Dünya-Güneş uzaklığının iki katına kısaca Mars’ın yörüngesinin ötesine kadar uzandığı idi. Bulutun dış kenarını Jüpiter’in kütle çekimi denetim altında tutarken, iç kenarını ise Dünya’nın kütle çekimi kendisinden uzak tutuyor. Bu sınırlar içinde de tozun yörüngesel özellikleri Mars’ın mahrek özelliklerine benzediği için araştırmacılar bu tozun kaynağının kızıl gezegenin kendisi bulunduğunu düşünüyorlar.

Inceleme kadrosu, bu garip fikri incelemek için Mars’ın yörüngesinin zaman içinde Jüpiter’in kütle çekimi ile iyi mi etkileşime girdiğini görmek ve bu toz bulutundan yansıyan Güneş ışığının iyi mi görüneceğini bulmak için bir modelleme yaptılar. Ve buldukları sonuçlar şaşırtıcı bir halde burçlar ışığının Dünya’dan görüldüğü şekli ile nerede ise aynıydı. Juno’nun bu yeni keşfine karşın akılları karıştıran ve mühim bir sual mevcut: Mars tozları kızıl gezegenin kütle çekiminden kurtulup gezegenler arasına iyi mi yayılıyor?

Takım, Mars’ın yorüngesinde dolanan Mars Atmosphere and Volatile Evolution (MAVEN) uydusunun da gezegenin etrafında mühim oranda toz olduğunu tespit ettiğini belirtiyorlar. Sadece hala bu tozun nereden geldigi hikayesinde güvenilir değiller. Mars’ın gezegen çapında gerçekleşen toz fırtınaları ile ünlü olduğu bilinmesine karşın, bu fırtınalar esnasında yerden kalkan tozun iyi mi uzaya kadar çıkıp dağıldığı mevzusu ile alakalı malum fizyolojik bir mekanizma yok.

Alternatif olarak takım üyeleri bu toz bulutunun Mars’ın uyduları Phobos ve Deimos’a çarpan mikrometeorlar tarafınca oluşturulmuş olabileceğini söylüyorlar. Sadece yeniden de hala bu tozların Mars’ın kütle çekiminden kaçarak gezegenler arası toz haline iyi mi geldiği hikayesinde elle tutulur bir kuram bulunmamakta.

Juno feza aracının maruz kalmış olduğu bu toz darbeleri aslen başka bir vaziyet hakkındaki mühim bilgiler edinmemize destek oldu. Juno’nun güneş panelleri fazlaca güçlüydü ve bu sayede tozlardan zarar görmedi. Bu vazife ile beraber ortaya çıkan toz bulutlarının dağılımı ile alakalı yeni seka, vazife planlayıcılarının gelecekte gezegenler arası toz çarpışmalarına karşı daha emin feza araçları tasarlamalarına yardım edecek.

Ve ihmal etmeyin ki, gökyüzünde burçlar ışığını bir kere daha görecek kadar şanslıysanız bu manzarada parıldayan ufak Mars parçacıklarına bakıyor olabilirsiniz.

Kaynaklar:
• Kapak fotoğrafı & Telif: APOD – Roman Ponča (ht: Masaryk U.)
• Mars dust storms may cause mysterious ‘zodiacal light’ in Earth’s night sky by Samantha Mathewson
• https://www.space.com/mars-dust-storms-cause-zodiacal-light
• Mars dust storms may cause eerie zodiacal light in Earth’s night sky by Alison Klesman
• https://astronomy.com/news/2021/03/mars-dust-storms-may-cause-eerie-zodiacal-light-in-earths-night-sky