Süper Ay Nedir, Ne Göreceksiniz?

Basında ve toplumsal medya sıkça duyduğunuz Türkçesi “Süper Ay”, ecnebicesi “Super Moon” terimi, yakın zamana kadar yalnız gökbilimcilerin alaka alanına girerken, gelişen komünikasyon teknolojisi ile artık her insanın haberdar olduğu bir gök vakası haline dönüştü.

Süper Ay terimi fazlaca komplike bir mevzu olmamakla beraber, daima gerçekleşmediği için açıklamamız müsait olur:

Dünya’nın yegane uydusu olan Ay, gezegenimiz etrafında ortalama 29.5 günlük bir dolanım süresiyle rotatif. Bu dolanım esnasında, gezegenimizin yörüngesinde bulunmuş olduğu yere nazaran, yeryüzünden bizim bakış açımız doğrultusunda gün ışığı ve karanlık alanları değişmiş olur.

Şu demek oluyor ki, Ay’ın yarısı normalde Güneş tarafınca aydınlatılırken, bizler mahrek konumuna nazaran yalnız bir kısmını görürüz. Bu konum ay evrelerini oluşturur. Dolunay evresinde ise Ay, Güneş – Dünya doğrultusunun derhal gerisinde kalır (şu demek oluyor ki Dünya, Güneş ile Ay arasına girer) ve Güneş ışığını alan bütün yarımküresini görebiliriz.

Gezegenimizin etrafında dönen Ay’ın yörüngesi tam daire benzer biçimde değil, eliptiktir. Bundan dolayı, dolanımı esnasında bazen Dünya’ya yakınlaşır, bazen uzaklaşır. 1 aylık dolanımı esnasında en yakın (günberi – perigee) olduğu vakit yaklaşık 363.000 km, en uzak (günöte – apogee) olduğu dönemde ise yaklaşık 405.000 km mesafede yer alır.

Dikkatinizi bu mesafelerin durağan(durgun) olmadığına, bunların yaklaşık değerler olduğuna çekmek istiyoruz. Mesela Ay’ın en yakın olduğu devre 355 bin ya da 370 bin km olabilir. Aynı biçimde, en uzak olduğu devre 401 bin yahut 410 bin km olabilir. Bu farklılık da, her sene yaşanmış olan 12 dolunaydan birinin bizlere öteki dolunaylardan daha yakın mesafede gerçekleşeceği demektir. Bu yakın dolunaylar, ara ara yılda birkaç kez olabilir. Sonuçta kaç adet yakın dolunay gerçekleşirse gerçekleşsin, içlerinden biri öbürlerinden daha yakın olacaktır.

İşte, Ay’ın en yakın olduğu dönemde gerçekleşen her dolunay, “Süper Ay” olarak adlandırılır ve öteki dolunaylardan ortalama %12 ila %14 arası daha büyüktür. Şu demek oluyor ki, aslen her sene bir süper Ay vardır ve amatör astronomlar ile gökbilim severler tarafınca takip edilir.

Ay’ın yakın ve uzak mesafeleri neden değişiyor?

Uydumuzun yörüngesi Dünya’nın ekvatoruna ortalama 5.1 derecelik ekliptik eğime haiz olduğu için, yukarıda belirttiğimiz şeklinde, en yakın ve en uzak mesafeler durağan(durgun) kalmaz. Bu mesafelerin yaklaşık değerler bulunduğunu hatırlayın. Ay, ekliptik eğimi sebebiyle dolanım sürecinde bu değerlerden birkaç bin kilometre daha yakın ya da daha uzak mesafede olabilir ve yaşanmış olan her dolunayda mesafeler birbirinden azca da olsa fark eder. Her sene gerçekleşen süper Ay’lardan en yakını uzun seneler sonrasında yeniden, gerçekleştiğinde ise, bugün olduğu şeklinde üstünde konuşulmaya kıymet bir konum mevzubahis olur.

İşte, basında “son 70 senenin en büyük dolunayı” benzer biçimde haberleştirilip büyük heyecana sebep olan 14 Kasım 2016 tarihindeki “Süper Ay” bu yüzden önemliydi. Bundan dolayı, 1948’den bu yana hiç bir bir dolunay, uydumuz asla bu kadar yakın mesafede iken gerçekleşmemişti.

Yeniden de bu yazımızı, Türkiye’nin en güvenli ve dürüst astronomi platformu olan Kozmik Anafor’da okuduğunuzu hatırlatarak, heyecanınızı söndürecek bir hakikatı dile getirip tamamlayalım. Evet, dürüst olalım:

Dolunay halindeki Ay, 26 Mayıs 2021‘de yeryüzüne 357,623 km mesafede olacak. 2015 Ekim ayında yaşanmış olan süper Ay, 356,878 km mesafede idi. 2017 senesinde yaşanmış olan ise 357,987 km, 2018 senesinde ise 356,604 km uzaktaydı. Farkettiyseniz, 2018’de yaşanmış olan süper Ay’dan 1019 km daha uzakta olacak uydumuz. Ay’ın bizlerden uzaklığını düşünürsek, bu fazlaca ufak bir ayrım. Ortalama İstanbul – Adana arası mesafe kadar, devede kulak bile değil anlayacağınız.

Şu demek oluyor ki, “en yakın dolunay” diye dillendirilen gök vakası, size daha ilkin görmediğiniz bir görünüm sunmayacak. Basının, toplumsal medyanın ve birazcık da bilim dünyasının abarttığı şeklinde nefes kesecek bir görünüm ile karşılaşmayacaksınız. Hususi hiç bir şey olmayacak. Hatta bir çok insanoğlunun gözü, gökyüzünde iki Ay olsaydı; süper Ay ile düzgüsel dolunay arasındaki farkı ayıramazdı bile.

2100 yılına kadar her sene yaşanacak süper Ay’ların tarihlerini öğrenmek için bu linkteki tabloyu kullanabilirsiniz. Özetle, herhangi bir dolunaydan daha değişik beklentiniz olmasın.