Yengeç Nebulası: Bir “Konuk Yıldız” ve İnsanlık Tarihçesi

Anlatacağımız bir ihtimal Yengeç Nebulası fakat, aslen tam anlamıyla bir “misafir yıldızın esrarı” hikayesi insanlık için…

M.Ö. 8. yüzyıla dek geri götürebileceğimiz bir sema deney geleneği olan Çinli astronomlar, Güneş ve Ay tutulması, kuyruklu star ve takımyıldızlarını gözlemlemekte büyük yetenek kazanıp pek oldukça gök vakasının kaydını tutmuşlardı.

Eski Çin gökbilimcileri bazen, daha ilkin orada olmayıp aniden ortaya çıkan yıldızları da kayda geçirmiş, bu tarz şeyleri ‘misafir star‘ olarak isimlendirmişlerdir. Eski Çin gökbilimcilerinin 70’den fazla ‘misafir star’ kaydı bulunmakta.

Bunlardan kayıtlardan biri 1054 yılının temmuz ayına aittir. Boğa takımyıldızı yönünde ortaya çıkan bu misafir yıldızın çok önemli parlaklığı da titiz Çinli astronomlarca kaydedilmiştir. O şekilde ki misafir star 23 gün süresince gündüzleri görünür olmakla kalmamış, geceleri de göğü aydınlatmıştır. Bu tenvir o denli fazla olmuş ki, kayıtlarda anlatıldığına bakılırsa; geceleri bir tek onun ışığı ile makale bile yazılabiliyormuş. Uzun vakit süresince gökyüzünde, parlaklığını gün be gün kaybederek ‘misafir’ olmayı onların tuttukları kayıtlar yardımıyla sürdürdüğünü biliyoruz.

Bu “misafir star”, Dünya çapında değişik milletlerce de not edilen gök cismi sanatını da etkilemiştir. Aşağıda gördüğünüz, 1054 yılındaki misafir yıldızın çizimlerinden biridir.

Bu çok önemli parlaklıktaki gök cismi yüzyıllarca açıklanamaksızın bir köşede bekledi. Ta ki, gözün görebileceğinden daha fazlasını kabul eden teleskoplar icad edilene dek.

1731’de fizikçi ve amatör gökbilimci John Bevis teleskopunu boğa takımyıldızının, tam da Çinli gözlemcilerin kaydettiği noktasına çevirdiğinde gök cismini asırlar sonrasında yine kabul eden ilk insan oldu. 1774’de ilk basımı meydana getirilen Messier Katoloğu‘nda birinci sırada kataloglandığından, hepimiz onu şimdilerde M1 (Messier 1) olarak adlandırıyoruz. Yengeç adı hemen hemen bir asır sonrasında, Lord Rosse tarafınca, şaşırtıcı entresan şekline dayanarak verildi.

20. asır ise, M1 doğrusu Yengeç Nebulası ile alakalı pek oldukça araştırmaya mevzu oldu. 1939 senesinde gökbilimci John Duncan, cismin 750 sene ilkin patlamış olabileceğin söyledikten on sene sonrasında gökcisminin kuvvetli radyo sinyalleri yaymış olduğu farkedildi. Bu kadar kuvvetli radyo sinyali yürüyerek neydi?

Bilmece 1968’de, İrlandalı gökbilimci Jocelyn Bell tarafınca çözüldü. Merkezinde saniyede 30 kere radyo sinyali yürüyerek cismin, hızla dönen bir nötron yıldızı olduğu anlaşıldı. Böylece yengeç nebulasının merkezindeki cisim, tarihin keşfedilen ilk pulsarı oldu.

Uzun seneler süresince 11. yüzyılda kayda geçen ‘misafir star’ın, bir süpernova patlaması olduğu kesinleşemedi. Tamam, gökyüzündeki konumu aynıydı fakat meydana getirilen ölçümler Yengeç Nebulası’nın 12. yüzyılın ortalarında meydana çıktığını gösteriyordu. Sonucunda 2007 senesinde meydana getirilen daha detaylı incelemelerle süpernova patlamasının 11. yüzyılın ortalarını işaret etmiş olduğu anlaşılınca, nihayet zamanı kayıtlar ve gözlemler bir biriyle tutarlı hale geldi.

Bugün, Yengeç Nebulası’nın, 1054 senesinde patlayan süpernovanın kalıntısı bulunduğunu kararlı olarak biliyoruz. Peki çıplak gözle görebileceğimiz bir öteki süpernova ne vakit patlayacak? Betelgeuse şeklinde birkaç aday var, fakat kararlı zamanını kimse bilemiyor. Siz en iyisi gözünüzü gökyüzünden ayırmayın.

Hazırlayan: Hilal Fidan

Bu yazımız, sitemizde İlk olarak 25 Ekim 2019 tarihinde yayınlanmıştır.