Kutup Yıldızı Nedir, (Polaris) Gökyüzünde Nasıl Bulunur?

Dahası var; Polaris (Kutup Yıldızı) bir çift star olarak bilinmesine karşın, pek meçhul ve kırmızı cüce sınıfına giren üçüncü bir star da bu sistemde içeriyor. Şu demek oluyor ki aslına bakarsak üçlü bir star sistemi.

Kutup yıldızı Dünya’nın dönüş ekseni üstünde içeriyor.⁽¹⁾ Bundan dolayı, dünya dönse de tam dönüş ekseni doğrultusunda olduğundan hep aynı yerdeymiş benzer biçimde görünüyor. Şu anda gelişen ve yaygınlaşan astrofotoğrafıçılar, “star izi” fotoğrafılarında makinalarının merkezini kutup yıldızına odaklayarak fazlaca güzel star izi fotoğrafları çekebiliyorlar. En üstteki kapak fotoğrafımız da, astrofotoğraf eğitmeni Hakan Hatay’a ilişkin.

Gezegenimizin her 25.000 yılda bir icra ettiği yalpa döngüsünü hatırlatırsak, Kutup Yıldızı’nın yavaşca yerinden kaydığını ve bir müddet sonra kuzeyi göstermez hale geleceğini görebiliriz. Her neyse ki, bunu ne hepimiz, ne de torunlarımızın torunlarının torunları (hatta onların da torunlarının torunlarının torunlarının torunlarının torunları…) göremeyecek.

Sadede gelelim; Kutup Yıldızı öyleki parlak bir star değil. Yanlış bir halde maalesef gökyüzünün en parlak yıldızı olarak anlatılıyor Kutup Yıldızı. Gerçekte, gökyüzündeki gözle görülen yıldızların parlaklık listesinde ilk 20 star içinde bile değildir. Öteki yıldızların parlaklıkları içinde kolayca gözden kaçırılabilecek kadar nefes bir yıldızdır. Hele ki, fer kirliliğinden uzak bir yerdeyseniz, binlerce star içinde bulmanız fazlaca zor hale gelir.

Doğal, Kutup Yıldızı gerçekte fazlaca parlak aslına bakarsak fakat, bizlere o denli uzak ki, Dünya’dan öyleki ışıltılı görünemiyor maalesef. Gökyüzünde bulmak zor olsa gerek, bundan dolayı ortalama 1.9 kadir⁽²⁾ parlaklığı ile sehir ışıkları içinde kolayca kaybolabilir.

O nedenle, Kutup Yıldızı’nı bulmak icin Büyük Ayı takımyıldızını meydana getiren “kepçe”nin kenar kısmındaki iki yıldızı kullanırız. (hani ilkokulda “büyük kepçe” ve “ufak kepçe” olarak öğrettiler ya, işte büyük kepçeden laf ediyoruz) Kepçenin kenarını meydana getiren yıldızlar arasına bir çizgi çekerek, çizgiyi bu iki star arasındaki mesafenin 5 katı kadar (ufak kepçenin sapına doğru) uzattığımızda, Ufak Ayı tayfa yıldızının “sapında” onu görebiliriz. Aslına bakarsanız fer kirliliği olan bir şehirde isek, göreceğimiz tek star da o olur…

En son, haritalarda bugün şimal yarımküre üstte çiziliyorsa, nedeni işte bu yıldızdır. Çoğumuz biliyoruz ki, Dünya’nın “üst”ü yahut “alt”ı yoktur. Bugün bizim kabul ettiğimiz bulgu tarihlerini yazan şimal yarımküredeki denizciler, istikamet bulmak için Kutup Yıldızı’nı kullandıklarından, çizdikleri haritalarda kuzeyi hep üstte göstermişlerdir. Zira Kutup Yıldızı, şimal yarımküre için değişmez bir referans deposudur.

Bizler Türkiye ve şimal yarımkürede yaşayan ülke insanları da, haritalarda kuzeyi hep üstte gördüğümüz için Dünya’nın bir üzeri yahut altı olduğu sanrısına kapılıyoruz. Halbuki evrende üst, alt, sağ, sol benzer biçimde kavramlar yoktur. Bu kavramlar yalnız bir referans sistemi belirlediğimizde var olurlar. Referans sistemleri (noktaları) da yalnız bulunduğunuz yerden baktığınız ve kendinize nazaran objektif, sadece evrene nazaran öznel yorumlardan ibarettir.

____________
(1) Gerçekte tam olarak dönüş eksenimizde yer almıyor. Eksen doğrultusunda standardize yaparsak, 44 dakika kısaca bir derecenin 3/4′ü kadar sapmış durumda.
(2) Kadir, yıldızların parlaklıklarını ölçmeye yarayan birimdir. Sayı ne kadar büyük ise, star o denli sönük görünür. Sözgelişi Ay -12, Venüs -4 kadire ulaşabilen parlaklıklarıyla gece gökyüzünün en parlak cisimleridir. İnsan gözü +5.5 kadirden daha sönük yıldızları ise göremez.
(3) Cenup yarımkürenin de bir kutup yıldızı vardır: Bkz: Sigma Octantis