Gezegen Büyüklüğünde Uydu: Ganymede

Ganymede, Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni olan gaz devi Jüpiter’in en büyük uydusu ve ek olarak Güneş Sistemi’nin de malum en büyük uydusudur.

Uydu, 1610 Senesinde Galileo Galilei tarafınca Jüpiter’in öteki 3 büyük uydusu ile beraber ortaya çıkarılmıştır. Galileo Uyduları olarak adlandırılan bu 4 uydu, ufak bir teleskop yahut dürbünle dahi oldukça kolay gözlemlenebilir. Güneş Sistemi’nin malum en büyük 6 uydusunun 4’ünü bu Galileo Uyduları oluşturmaktadır.

Ganymede, 5.262 km lik çapı ile Merkür gezegeninden bile daha büyüktür (Merkür’ün ekvator çapı 4.879 Km dir). Dolayısıyla, Satürn’ün uydusu Titan ile birlikte, gezegen boyutlarında olup da başka bir gezegenin uydusu olmak zorunda kalan nadide gökcisimleri içinde yer alır.

O şekilde ki onu Jüpiter’in yörüngesinden alarak Güneş’in yörüngesinde bir yere koymuş olsaydık şayet, boyutları ile asla göze batmadan kolaylıkla bir gezegen olarak kabul edilebilirdi. Sadece, Merkür’den daha büyük çapa haiz olduğu halde Ganymede çok hafiftir. Hacmi, Merkür’ün kütlesinden ortalama 2.8 kat daha azdır. Bu da uydunun yapısının büyük miktarda buzdan oluştuğunu gösteriyor.

Ganymede uydusunun yüzeyinde kalınca bir buz tabakası mevcut ama, değişik olarak bu tabakanın üstünde bol miktarda oranda çarpma izleri, oluklar ve kraterler var. Yüzeyindeki kraterlerden bazıları 4 Milyar yaşını bulabiliyor. Kraterlerin bu denli uzun zaman korunabilmiş olmasının nedeni, uydunun kabuğunda oldukça fazla tektonik hareketlerin gerçekleşmiyor bulunmasına bağlanıyor. Doğrusu, Ganymede jeolojik olarak pek etken bir yapıya haiz değil.

Ganymede, en büyük olmasının yanı sıra kendine ilişkin manyetosfere haiz olan tek uydudur. Uydunun iç yapısı hala sıcaktır ve eriyik durumda bir tabakası vardır. Jüpiter’in manyetosferi içerisinde yer almasına karşın, kendi manyetosferi çapının iki katı bir alanda etkilidir. Bu manyetosferi, bilhassa uydunun ekvator bölgelerini Jüpiter kaynaklı yüksek enerjili parçacık akışından korumaktadır.

Sadece bu manyetosfer, tekrar de uydunun yüzeyinin günde 8 rem (0.08 sievert) iyonize edici radyasyona maruz kalmasını engelleyemez (Işınım oranları ve etkileriyle alakalı şu yazımızda ayrıntılı data bulabilirsiniz). Dünya’da günlük normalimizin 0.14 rem bulunduğunu düşünecek olursak, Ganymede uydusuna gelecekte insanlı kolonilerin radyasyona karşı güçlendirilmiş olması yahut yer dibine kurulmaları gerekliliği ortadadır.

Kısa sürede yer atlında tuzlu su okyanusu olduğunu öğrendiğimiz Ganymede, bizim yaşamamızın yanı sıra Dünya dışı hayat ihtimali için de mühim bir yer konumunda.

Bu yazımız, sitemizde İlk olarak 2016 senesinde yayınlanmış, aktüel veriler eşliğinden elden geçirilerek yine yayına sunulmuştur.
En üstteki görselde Ganymede’nin Haziran 2021 tarihinde Juno Feza Aracı tarafınca çekilmiş olan bir fotoğrafı içeriyor.