21 Aralık Gündönümü ve Gündönümleri

30.05.2023

101

Malumunuz, 21 Aralık ülkemizin de yer almış olduğu şimal yarımkürede en uzun gece, kısaca “gündönümü”dür. Peki, hakikaten de en uzun gece 21 Aralık mı?

Ilk olarak gündönümünün, astronomide en uzun gece anlamına gelmediğini açıklayalım. Kış gündönümü, en erken gün batımını belirtir. Tüm hesaplamalar, bu saate gore yapılır. Ekinoksun (gün-gece eşitliği) aksine, gündönümlerini kararlı olarak hesaplamak oldukca zor olsa gerek. Güneş’teki değişiklikler, atmosferde güneş ışınlarının kırılması ve dışmerkezli yörüngenin durağan(durgun) olmaması geleneksel aletler ile hesaplamayı fazlaca zor hale getirmektedir.

Hepimizin, gündönümü hakkındaki birazcık bilgisi var fakat, ilkin “dönence“ler hakkındaki birazcık informasyon verelim. Doğrusu, yeryüzü üstünde, Güneş ışınlarının, her birine yılda bir kere dik açı ile geldiği, tropikal kuşağın şimal ve cenup sınırlarını gerçekleştiren ve ekvatorun 23° 27´ şimal ve güneyinden geçmiş olduğu varsayılan iki enlemden her biridir. Kuzeydekine Yengeç Dönencesi, cenup yarımküredekine ise Oğlak Dönencesi ismi verilir.

Kış gündönümü kısaca, 21 Aralık günü, Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne dik gelir. Bu gün, cenup yarımkürede yazın başlangıcı anlama gelir. Hem de Şimal Kutup Dairesi’nde 24 saat gece yaşanır. Hepimiz sizlere bu sefer, gündönümünün hepimiz tarafınca pek de meçhul bir yönünden bahsedeceğiz:

Sene (Yıl) Terimi

Sene diyince çoğumuz 365 gün deriz. Çağıl takvimimize gore öyleki bulunduğunu varsayıyoruz. Her 4 senede bir ise 366 gün. Aslen buna tamamen yanlış diyemeyiz fakat vaka, Dünya’nın Güneş çevresinde bir tur atması ise, işler birazcık daha komplike hal alıyor.

Bunun için ilkin, takvim yılı, Güneş Yılı ve Star Yılı arasındaki farkı bilmemiz lazım.

Güneş Yılı; Şimal yarımkürede iki ekinoks içinde kalan tarihi belirtir. 1 Güneş Yılı: 365 gün, 5 saat, 48 dakika, 46 saniyedir.

Star Yılı; Dünyanın Güneş çevresinde tam bir tur atarak yine aynı konuma gelmesini belirtir. 1 Star Yılı: 365 gün, 6 saat, 9 dakika, 10 saniyedir.

Ay Yılı dediğimiz bir olgu da var; Ay’ın 12 evresinin tamamlanmasına gore hesaplanır ve 1 Ay Yılı: 354 gün, 8 saattir.

Bunların haricinde bir de Anomali Yılı var. Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu konumdan (perihelion), yine aynı yere gelene kadar geçen tarihi belirtir. 1 Anomali Yılı 365 gün, 6 saat, 13 dakika ve 53 saniyedir.

Görüldüğü şeklinde sene hesaplamada birçok metot kullanmaktayız fakat her nede olsa (şimal yarımküre için konuşuyoruz) en uzun gece 21 Aralık evveliyatına muadil gelmektedir. 1 sene 365 gün 5 saat ise, seneye en uzun gece 5 saat kayacaktır. Hatta artık yılı kullanmadan bir yıl ilkin ortalama ayrım 15 saati geçer.

Doğrusu, tam olarak söylemek gerekirse; bizlere verilen informasyon -yanlış olmasa da- eksiktir. Bundan dolayı çoğumuza bu konum, yalın haliyle anlatıldı hatta birçok kişiye Star Yılı, Ay Yılı hatta Anomali Yılı detayları de verilmemiştir.

Peki, nelerdir bu olayın özü diye sorarsanız, Güneş saati ile kullandığımız saatler arasındaki hafifçe uyumsuzluk sebebi ile en erken gün batımı, gündönümünde gerçekleşmez. Senenin en kısa günü sıklıkla 21 Aralık olur, sadece çağdaş takvimimize her 4 yılda 1 gün eklediğimiz için, çıkan netice 1 Güneş Yılı’na (365,2422 gün) karşılık etmez ve günbatımı kayar.

Doğrusu gündönümü her sene 21 Aralık evveliyatına muadil gelmez. 20-21-22 ve 23 Aralık tarihleri içinde değişmiş olur. 20 ve 23 Aralık fazlaca nadirdir. Bundan önceki 23 Aralık gündönümü 1903’de gerçekleşmiştir. Bir sonraki ise 2303 tarihinde gerçekleşecek. 2019 senesinde ise gündönümü şimal yarımküre için 22 Aralık Pazar günü gerçekleşmişti. 2022 senesinde ise 21 Aralık Çarşamba gecesi gerçekleşiyor.

Kaynaklar: